Anlaşmalı Boşanma Davası

Anayasamızın 41. maddesinde, “Türk toplumunun temeli” olarak ifade edilecek kadar önem atfedilen aile birliğinin korunması amacıyla mevzuatımızda pek çok düzenleme mevcuttur. Bu nedenle, evlilik birliğini sona erdiren durumlardan biri olan “boşanma” hükmünün kurulabilmesi için, öncelikle, birtakım şartların oluşması gerekir. Örneğin, tarafların boşanma konusu başta olmak üzere birtakım hususlarda hemfikir olmaları halinde, anlaşmalı boşanma davasıyla boşanabilmeleri için, evliliğin en az bir yıl sürmüş olması zorunludur. Anlaşmalı boşanma davasında, eşler, bu taleplerini ileri sürerek birlikte mahkemeye başvurabilecekleri gibi, taraflardan birinin açtığı boşanma davasının diğer eş tarafından kabul edilmesi de mümkündür. Bu durumda, mahkemece, eşlerin serbest iradeleriyle boşanmaya karar verdiklerine kanaat getirilmesi ve boşanma anlaşmasının uygun bulunması durumunda, tek celsede boşanma gerçekleştirilebilir.

Yazı İçeriği
1. Anlaşmalı Boşanma Nedir?
2. Anlaşmalı Boşanmanın Şartları
2.1. Evliliğin En Az Bir Yıl Sürmüş Olması
2.2. Eşlerin Birlikte Mahkemeye Başvurmaları
2.3. Bir Eşin Açtığı Boşanma Davasının Diğer Eş Tarafından Kabul Edilmesi
2.4. Hâkim Tarafından Eşlerin Bizzat Dinlenilmesi
2.5. Hâkimin Tarafların İradelerini ve Boşanma Anlaşmasını Uygun Bulması
3. Hâkim Tarafından Boşanma Anlaşmasında Değişiklik Yapılması
4. Boşanma Protokolü Nedir? Nasıl Hazırlanır?
5. Eşlerin Sahip Oldukları Malların Paylaşılması
6. Anlaşmalı Boşanma Davası Açıldıktan Sonra Eşlerden Birinin Vazgeçmesi
7. Anlaşmalı Boşanma Kararına İtiraz Edilebilir mi?
8. Anlaşmalı Boşanma Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Yasa gereği, tarafların belirli noktalarda mutabakata varmaları halinde boşanma sürecinin daha sancısız ve çabuk bir şekilde sonuçlandırılmasını sağlayan anlaşmalı boşanma seçeneğinin uygulanması mümkündür. Mevzuatta aranan koşulların mevcut olması halinde hâkim, Türk Medeni Kanunu m.166/3’e göre, çiftlerin, anlaşmalı olarak boşanmasına karar verebilmektedir.

1. Anlaşmalı Boşanma Nedir?

Hukukumuzda; eşlerin çeşitli gerekçelerle içinde bulundukları evlilik birliğinin devamında yarar görmemeleri halinde, karşılıklı olarak anlaşmak suretiyle evlilik birliğini sona erdirmeleri, yani boşanmaları mümkündür. Tarafların belirli konularda mutabakata varmaları halinde, boşanma sürecinin daha sancısız ve çabuk bir şekilde sonuçlandırılmasını sağlayan “Anlaşmalı Boşanma” yoluna başvurabilecekleri, TMK m.166/3’te düzenlenmiştir. 

Türk Medeni Kanunu m. 166/3:

“Evlilik en az bir yıl sürmüş ise, eşlerin birlikte başvurması ya da bir eşin diğerinin davasını kabul etmesi hâlinde, evlilik birliği temelinden sarsılmış sayılır. Bu hâlde boşanma kararı verilebilmesi için, hâkimin tarafları bizzat dinleyerek iradelerinin serbestçe açıklandığına kanaat getirmesi ve boşanmanın malî sonuçları ile çocukların durumu hususunda taraflarca kabul edilecek düzenlemeyi uygun bulması şarttır. Hâkim, tarafların ve çocukların menfaatlerini göz önünde tutarak bu anlaşmada gerekli gördüğü değişiklikleri yapabilir. Bu değişikliklerin taraflarca da kabulü hâlinde boşanmaya hükmolunur. Bu hâlde tarafların ikrarlarının hâkimi bağlamayacağı hükmü uygulanmaz.”

Madde hükmünden anlaşılacağı üzere, eşlerin anlaşma yoluyla boşanmaları için birtakım şartların oluşması gerekmekte olup yazımızın devamında her bir şartın hukuki incelemesine ayrı ayrı yer verilmiştir.

2. Anlaşmalı Boşanmanın Şartları

Çiftlerin, karşılıklı olarak anlaşmak suretiyle boşanma kararı alabilmeleri için, öncelikle sağlamaları gereken dört şart bulunmaktadır: İlk olarak; eşlerin en az bir yıldır evli olması gerekir. İkinci aşama; eşlerin boşanma konusu başta olmak üzere sair hususlarda anlaşarak mahkemeye başvurması, yahut boşanmak isteyen eşin davasının diğer eş tarafından kabul edilmesidir. Ardından eşler, mahkemede boşanma iradelerini bizzat açıklamalıdır. Son olarak; mahkemece, eşlerin, serbest iradeleri ile bu kararı verdiklerine ve boşanma anlaşmasının uygun olduğuna kanaat getirilmesi halinde, talepleri doğrultusunda boşanmalarına hükmedilecektir.

2.1. Evliliğin En Az Bir Yıl Sürmüş Olması

Eşlerin anlaşmalı boşanma yoluna başvurabilmeleri için, evlenmenin üzerinden en az bir yıl geçmiş olması gerekir. Hâkim, ilk aşamada bu hususu değerlendirecektir. Şayet evliliğin gerçekleşmesinin üzerinden bir yıl geçmemişse dava reddedilecektir.

Burada önem arz eden husus, bir yıllık sürenin başlangıç tarihidir. Bu bir yıllık sürenin tespitinde eşlerin resmi nikâh yaptıkları tarih esas alınır. Yani toplumumuzda oldukça yaygın olarak görülen, evlilik öncesi imam nikâhlı geçirilen dönem, bu süreye dâhil edilemeyecektir.

2.2. Eşlerin Birlikte Mahkemeye Başvurmaları

Evlilik birliğinin kurulmasından itibaren en az bir yıldır evli olan eşler, birlikte mahkemeye başvurarak boşanma iradelerini açıklayabilirler. Eşlerin, vekilleri aracılığıyla mahkemeye başvurmaları da mümkündür. Her halükarda, tarafların, bir boşanma anlaşması hazırlamaları ve boşanma kararı da dâhil olmak üzere, boşanmanın mali sonuçları ve çocukların durumu hakkında anlaşmaya varmış olmaları gerekir. Keza, anlaşmanın mahkemeye sunulmasını takiben gerçekleşecek duruşmaya eşler bizzat katılarak boşanma hususunda ve sair konularda anlaştıklarını bir kere daha mahkeme huzurunda beyan etmelidirler. Bu süreçler, bir bütün olarak değerlendirilir. Yani eşlerin boşanma hususunda mutabık olmaları, hatta boşanma protokolü hazırlamaları, kesin olarak boşanacakları anlamına gelmemektedir. Aksine, hâkim önünde, her iki eş tarafından da boşanma iradesi tereddütsüz şekilde ortaya konulmaksızın boşanma kararı verilmesi mümkün değildir.

2.3. Bir Eşin Açtığı Boşanma Davasının Diğer Eş Tarafından Kabul Edilmesi

İkinci bir yöntem, eşlerden birinin boşanma iradesiyle mahkemeye başvurması ve diğer eşin onun davasını kabul etmesidir. Bu kabul işlemi, davanın başında yahut yasal cevap süresi içerisinde yapılmak zorunda değildir. Davanın ve yargılamanın her aşamasında kabul beyanında bulunulabilir. Bu yolla çekişmeli olarak sürmekte olan boşanma davası anlaşmalı boşanmaya çevrilebilir. Böylece, boşanma kararının daha hızlı ve sağlıklı bir şekilde verilmesinin önü açılacaktır.

2.4. Hâkim Tarafından Eşlerin Bizzat Dinlenilmesi

Üçüncü aşamada boşanma iradesinde olan eşler, hâkim önünde bu iradelerini yinelerler. Bu aşamada, hâkim tarafların boşanmaya hazır olup olmadıklarını ve yapılan anlaşmanın uygun bir anlaşma olup olmadığını değerlendirecektir. Böylece, tarafların anlık ve belki de öfkeyle alınan bir kararla boşanmalarının önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Keza, boşanma kararını baskı altında almış olma ihtimallerinin bertaraf edilebilmesi için, her iki taraf da hâkimin huzurunda bizzat dinlenmektedir. Boşanma protokolünün eşler tarafından değil, yalnızca vekilleri tarafından imzalanması yahut, vekilleri hazır olsa bile, duruşmaya eşlerden en az birinin fiziken katılmaması halinde anlaşmalı boşanmalarına hükmedilemez.

Yargıtay bir ilamında, eşlerin bizzat dinlenilmeksizin verilen boşanma kararının, bozmayı gerektirdiğine hükmetmiştir.      

Yargıtay 2.Hukuk Dairesi’nin 2021/ 7601 E., 2021 / 6759 K. sayılı 04.10.2021 tarihli ilamı:

“……Somut olayda dosyanın incelenmesinden; tarafların dosyaya sunduğu 05.02.2018 tarihli anlaşmalı boşanma protokolünün taraflarca değil, taraf vekilleri tarafından imzalandığı, ayrıca 06.02.2018 tarihli duruşmada davacı erkeğin hazır bulunmadığı, davacı erkeğin Fransa`da bulunması sebebi ile oğlu Yasin Öztürk`ün cep telefonundan davacı erkeğin görüntülü olarak aranarak beyanının tutanağa geçirildiği ve bu şekilde tarafların boşanmalarına karar verildiği anlaşılmaktadır. Yukarıda bahsedilen kanun hükmü gereğince davacı ve davalı asıl tarafından imzalanmış anlaşma protokolü olmadan ve davacı erkek duruşmada hazır olup mahkeme hâkimince bizzat dinlenilmeden Türk Medeni Kanunu`nun 166/3. maddesi uyarınca tarafların boşanmalarına karar verilmesi usul ve kanuna aykırı olup…….”

2.5. Hâkimin Tarafların İradelerini ve Boşanma Anlaşmasını Uygun Bulması

Hâkim, önüne gelen davada ilk olarak, tarafların her ikisinin de boşanma iradelerini serbestçe açıkladığına kanaat getirmelidir. Bu hususta herhangi bir kuşku yoksa, ikinci olarak boşanma anlaşmasının her yönüyle hâkim tarafından uygun bulunması gerekecektir. Zira hâkimin boşanma anlaşmasını onaylamaksızın boşanmanın gerçekleşmesi mümkün değildir. Hâkimin anlaşmaya ilişkin bir değerlendirmede bulunması beklenir. Söz gelimi anlaşmada çocukların velayeti hususunda taraflar uyuşmasına rağmen, bu anlaşma çocuğun üstün yararına hizmet etmiyorsa hâkimin anlaşmayı o haliyle onaylamama yetkisi vardır.

3. Hâkim Tarafından Boşanma Anlaşmasında Değişiklik Yapılması

Yukarıda da ifade edildiği üzere hâkimin onayı alınmaksızın boşanma sağlanamayacaktır. Bu nedenle şayet hâkim taraflarca kararlaştırılan hususların uygun olmadığı kanaatindeyse, boşama protokolünde değişiklik yapabilir. Fakat bu değişikliğin muhakkak taraflarca da onaylanması gerekir. Aksi durumda boşanmaya hükmedilemeyecektir.

4. Boşanma Protokolü Nedir? Nasıl Hazırlanır?

Tarafların boşanma ve feri niteliğindeki hususlarda anlaştıklarını gösterir sözleşmeye boşanma anlaşması denilmektedir. Esasında bu anlaşmanın sözlü olarak yapılması da mümkündür. Fakat uygulamada sıklıkla görüldüğü üzere, oldukça hassas bir konu olan boşanma ve sonuçları hakkında sözlü bir irade uyuşmasının sağlanması, tek başına yeterli değildir. Bu nedenle, tarafların aşağıda açıklanan hususlarda anlaştıklarını gösterir bir boşanma protokolü hazırlaması gerekmektedir. Boşanma protokolü, yahut diğer ifadesiyle boşanma anlaşması aslında boşanmanın ve sonuçlarının planlandığı bir projedir.

Eşlerin Mali Konularda Anlaşması
Burada mali konular ile kastedilen; maddi ve manevi tazminat ve nafakadır. Eşlerin bu hususlarda mutabık olması beklenir. Söz gelimi eşin yoksulluk nafakası talebinin ve miktarının, diğer eş tarafından onaylanması gerekmektedir. Ayrıca, Yargıtay bir kararında, mali konularda muğlak ifadelerle anlaşmaya varılmaksızın verilen boşanma kararını, bozma sebebi olarak görmüştür. 

Çocukların Durumu Hakkında Anlaşılması
Çocukların durumu ile kastedilen, çocuğun velayetinin kimde kalacağı, velayet hakkı kendisinde olmayan eş ile çocuğun arasında kişisel ilişki kurulması ve iştirak nafakası konularıdır. Yine bu hususlarda da eşlerin mutabakata varmaları gerekmektedir.  Örneğin velayet hakkı kendisinde olmayan eşin çocukla kişisel ilişki kuracağı zaman dilimleri belirlenmelidir.

Anlaşmanın Serbest İradeye Dayalı Olması
Tarafların boşanma ve boşanmanın sonuçları bakımından serbest iradelerinin uyuşmaları gerekir. Bu husus oldukça önemlidir. Zira eşlerden birinin hata, hile veya aldatma yöntemiyle iradesinin sakatlanması halinde boşanmaya hükmedilmeyecektir.

Nitekim Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2021/23500 E. 2012/27564 K. sayılı, 19.12.2021 tarihli ilamında:

 “… davacının boşanma davasını kabul etmesi için davalıyı tehdit ettiği; davalının; eşinin tehdit ve korkutması sonucu boşanma davasının 27.12.2011 tarihli oturumuna gelip davayı kabul ettiği ve davacıdan maddi ve manevi tazminat ile nafaka istemediği yönünde beyanda bulunduğu sabit kabul edilerek davacının tehdit suçundan sonuç olarak beş ay hapis cezası ile cezalandırılmasına, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verildiği görülmüştür. Bu karar 28.06.2012 tarihinde kesinleşmiştir. Ceza mahkemesinin cezai sorumluluğu tespit eden kararı, hukuk hakimini bağlar. (BK. m. 53, 6098 s. TBK. m. 74/1) Bu karar karşısında davalının anlaşmalı boşanma hükmüne esas alınan davayı kabul yönündeki irade açıklamasının tehdit ve davacının baskısı altında alındığı ve serbest iradesini yansıtmadığı kabul edilmelidir. Davalının hükme esas alınan irade beyanı tehdit ve korkutmayla elde edildiğine göre, tarafların boşanma ve ferilerinde anlaşma içinde oldukları kabul edilemez.”

denilmek suretiyle tehdit halinde eşin serbest iradesinden bahsedilemeyeceğimden anlaşmalı boşanma kararı verilemeyeceği hükme bağlanmıştır.

Keza eşlerden birinin akıl hastası olması halinde de anlaşmalı boşanma gerçekleştirilemeyecektir. Bu durumda boşanma iradesinde olan eş tarafından “Akıl Hastalığı Nedeniyle Boşanma Davası” açılması gerekir.

5. Eşlerin Sahip Oldukları Malların Paylaşılması

Eşlerin, boşanmanın gerçekleştirilebilmesi bakımından mal tasfiyesi hususunda anlaşmak zorunda olup olmadıkları tartışmalıdır. Fakat boşanma protokolünde bu hususun da açıkça düzenlenmesi gerektiği kanaatindeyiz. Aksi durumda boşanma sonrası mal tasfiyesine ilişkin talep de bulunulabilecek, uzlaşma sağlanamaz ise dava yoluyla bu talepler ileri sürülecektir.

Bu konuda bir diğer husus eşlerin taşınmaz ya da taşınır mallardan feragat etmesidir. Şayet eşler mal paylaşımına ilişkin birbirlerinden talepte bulunmayacaklarını ifade etmişlerse mahkemede mutlaka sahip olunan tüm malların açıkça ve tek tek belirtilmesi gerekir. Aksi durumda bir feragat halinden bahsedilemez. Zira kişinin varlığından haberdar olmadığı bir maldan feragat etmesi beklenmemelidir.

6. Anlaşmalı Boşanma Davası Açıldıktan Sonra Eşlerden Birinin Vazgeçmesi

Anlaşmalı boşanma davası açıldıktan sonra eşlerden biri, boşanma iradesinden dönebilir. Bu durumda hâkim tarafından anlaşma sağlanamadığı gerekçesiyle dava reddedilmeyecek, aksine dava çekişmeli hale gelecektir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2013/26237 E. 2014/10618 K. sayılı ilamı:

“……Mahkemece; ön inceleme duruşmasının tensiple 09.09.2013 günü yapılmasına karar verilmiş, tarafların birlikte başvurarak, “duruşmanın erken bir tarihe alınmasını” talep etmeleri üzerine, 15.07.2013 günü ön inceleme için duruşma açılmış, bu duruşmada davalı, boşanmak istemediğini bildirerek davaya karşı çıkmıştır. Bunun üzerine mahkeme tarafların “barışma ve evliliği devam ettirme ihtimalini” görerek, bu sebeple ön inceleme duruşmasını bir defaya mahsus olmak üzere ertelemiş 09.09.2013 tarihli oturumda da delil bildirme imkanı tanımadan davayı yukarıdaki gerekçe ile reddetmiştir. Davalının anlaşmalı boşanma talebine karşı çıkmasıyla dava kendiliğinden çekişmeli hale gelmiştir. Böyle bir durumda, taraflara iddia ve savunmaları çerçevesinde delil gösterme ve sunma imkanı tanınmalı, göstermeleri halinde delilleri toplanmalı Türk Medeni Kanununun 166. maddesinin ( 1. ) ve ( 2. ) fıkralarına göre değerlendirilerek sonuca gidilmelidir. Böyle yapılmadan, yazılı gerekçe ve eksik inceleme ile hüküm kurulması doğru bulunmamıştır…..”

7. Anlaşmalı Boşanma Kararına İtiraz Edilebilir mi?

Eşlerin anlaşmak suretiyle boşanma kararı almaları ve açılan dava sonucunda boşanmanın gerçekleştirilmesi halinde bu karara itiraz edilmesi mümkündür. Zira kanunumuzda eşlerin anlaştıkları hususlara ilişkin irade beyanından dönmesini engelleyici bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durumda eşlerden biri boşanma kararına itiraz etmişse artık bir anlaşma iradesinden bahsedilemeyeceğinden davanın çekişmeli boşanma olarak görülmesi gerekir.

Yargıtay 2.Hukuk Dairesi’nin 2021/ 8338 E. 2021 / 7386 K. sayılı 19.10.2021 tarihli ilamı:

“Bölge adliye mahkemesince bozma ilamına uyularak tarafların Türk Medeni Kanunu’nun 166/3. maddesi uyarınca boşanmalarına hükmedilmiş, anılan hüküm davalı kadın tarafından temyiz edilmiştir. Anlaşmalı boşanma yönünde oluşan karar kesinleşinceye kadar eşlerin bu yöndeki diğer bir ifadeyle gerek boşanmanın mali sonuçları, gerekse çocukların durumu hususunda kabul edilen düzenlemeleri kapsayan irade beyanından dönmesini engelleyici yasal bir hüküm bulunmamaktadır. Türk Medeni Kanunu’nun 166/3. maddesi gereğince boşanmalarına karar verilse dahi davalının anlaşmalı boşanma hükmünü gerçekleşen anlaşmaya rağmen temyiz etmesi anlaşmalı boşanma yönündeki iradesinden rücu niteliğinde olup, bu halde anlaşmalı boşanma davasının “Çekişmeli boşanma” (TMK m. 166/1-2) olarak görülmesi gerekir.”

8. Anlaşmalı Boşanma Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Daire Kanun uyarınca aile hukukundan doğan davalarda Aile Mahkemeleri görevlidir. Aile Mahkemesi olmayan yerlerde bu davalara aile mahkemesi sıfatıyla asliye hukuk mahkemesi bakmaktadır. Yetkili mahkeme ise TMK madde 168’de düzenlenmiştir:

“Boşanma veya ayrılık davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir.”

Bu yetki düzenlemesinin kesin yetkiye ilişkin olmadığından bahisle tarafların istedikleri Aile Mahkemesinde anlaşmalı boşanma davası açabilecekleri kabul edilmektedir. Zira anlaşmalı boşanma davasında çekişmeli herhangi bir husus olmadığından taraflarca yetki itirazında bulunulmayacağının kabulü gerekir.