Tanım;
Öncelikle hizmet kusuru ile kast edilenin ne olduğunu belirlemek gerekmektedir. Genel olarak idarenin hizmet kusuru; kamu hizmetinin ifasında, söz konusu hizmetlerin gereği gibi yerine getirilmemesi, kamu hizmetinin zamanında ve/veya hiç yerine getirilmemesi nedeni ile ortaya çıkan bir sorumluluk sebebidir.
Tanımdan da açık ve net olarak anlaşılabildiği üzere, hizmet kusuru ile kastedilen; idarenin kuruluşu ve işleyişi ile ilgili noktalarda, hizmete konu işlemi gerçekleştirenlerden bağımsız olarak, idarenin tüzel kişilik olarak sorumlu olduğu objektif bir olumsuzluk durumudur.
Zira idari işlemler her ne kadar idare adına gerçek kişiler eliyle gerçekleştiriliyor olsa da tüm bu işlemlerden doğan sorumluluk; işlemin asıl sahibi, kurucusu ve düzenleyicisi olan idareye ait olacaktır.
İdarenin hizmet kusuru nedeni ile zarar görenler, bu nedenle açacakları tazminat davasını, söz konusu tazminata konu idari işlemin iptali davası ile birlikte açabilecekleri gibi, bu davadan bağımsız olarak da açabilirler.
Sorumluluğun Niteliği;
İdari yargıda, idarenin tazmin yükümlülüğü altında olduğu çeşitli sorumluluk türleri mevcut olup, bunların bir kısmı herhangi bir kusurun mevcudiyetine bağlanmamıştır. Ancak hizmet kusurundan doğan sorumluluk, tam anlamıyla bir “kusur sorumluluğu” niteliğini haizdir.
Yani idarenin hizmet kusuru nedeni ile yaptırıma tabi tutulması, idarenin işlem ve eylemlerinde herhangi bir kusur bulunup bulunmadığının tespitine dayalı olarak gerçekleşmektedir. Hizmet kusuruna dayanan sorumluluk türü idare hukukuna özgü bir sorumluluk şeklidir. Ve özel hukukta yer alan sorumluluk türlerinden birçok yönü ile ayrılmaktadır.
Hizmet kusuru nedeni ile mali sorumluluk hususunun tüm bu sahip olduğu özel ve tekil nitelikler, bu nedenle açılacak davaları ve yapılacak olan savunmaları da münhasır hale getirmektedir.
İspat Yükü;
İdarenin hizmet kusuru nedeni ile açılacak tazminat davalarında; zarara uğradığını iddia eden kişi, söz konusu idari hizmeti yerine getiren kamu görevlisini ve bu kişinin kusurunu ispatlamaktan ziyade, idarenin yürüttüğü faaliyetin kusurlu işlediğini, hizmetin gereği gibi işlemediğini veya hiç yerine getirilmediğini kanıtlamalıdır.
Bu noktada idarenin yerine getirdiği kamu hizmetinin kusurlu olup olmadığı, yasal mevzuat hükümleri ile birlikte kamu hukukuna hâkim ilkeler nazarında belirlenecektir. Ayrıca önemle belirtmek gerekir ki; söz konusu kusur ve sorumluluk tespitinde somut olayın koşulları nazarında bir değerlendirme yapılacak olup, genel geçer bir tespit süreci bulunmamaktadır.
İdareye düşen ispat yükü ise kendini söz konusu kamu hizmetinin gereği gibi yerine getirildiğini ispatlama noktasında gösterecektir.
Görevli Mahkeme;
İdarenin hizmet kusurundan kaynaklanan tazminat davaları idari yargıda görülmektedir.
İdari yargı mercilerince yapılacak incelemelerde, söz konusu hizmetin yasal mevzuata ve kamu hizmetine ilişkin ilkelere uygun olarak gerçekleşip gerçekleşmediği denetlenecek olup; burada denetime konu olan husus, hizmeti gerçekleştiren kamu personelinin değil hizmetin sahibi olan idarenin iş ve işlemleridir. Zira idare, kamu personelin kusuru nedeniyle değil, idari hizmetin geç, kötü işlemesi veya hiç işlememesi nedenleriyle sorumlu olmaktadır.
Anayasa’nın 125’inci maddesinin son fıkrasında “İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.” denmekte olup, idarenin doğurduğu zararları ödemesi anayasal bir zorunluluk olarak hükme bağlanmıştır.
Şartları;
İdarenin hizmet kusuru nedeni ile mali olarak yaptırıma tabi tutulabilmesi için birtakım şartların somut olay bakımından mevcut olması gerekmektedir. Bu şartlar:
- İdarenin bir kamu hizmeti olmalıdır.
- Bu hizmete ilişkin olarak zamana, mekâna ve somut olayın şartlarına göre belirlenmiş bir hizmet kusuru olmalıdır.
- Söz konusu hizmet nedeni ile bir zarar doğmuş olmalıdır.
- Zarar gören, idarenin kamu hizmeti ilkelerine aykırı hareket ettiğini ispat etmelidir.
- Dava yasal süresi içerisinde açılmalıdır.
Süre;
İdarenin hizmet kusuru nedeniyle zarara uğradığını iddia eden kişiler, söz konusu idari işleme karşı iptal davası açma süresi içinde doğrudan tazminat davası açabilecekleri gibi, yukarıda da ifade ettiğimiz üzere iptal ve tam yargı davasını birlikte de açabileceklerdir.
İdarenin hizmet kusuruna konu işlemine karşı iptal davası açan ilgililer, işbu davanın karara bağlanmasının akabinde de yasal süresi içinde işbu tazminat davasını açabileceklerdir.
İşbu dava açma süreleri ise, “kural olarak” zarara yol açan eylem ve/veya işlem ile bu nedenle doğmuş olan zararın öğrenilmesinden itibaren başlayacaktır.
Maddi – Manevi Zarar Kavramı Ve İdari Hizmet Kusuruna İlişkin Örnekler;
İdarenin hizmet kusuru nedeni ile zarar gören kişinin mal varlığında meydana gelen eksilmenin tazmini talebi maddi tazminat olarak karşımıza çıkmaktadır.
Manevi tazminat ise, idarenin hizmet kusuru nedeniyle kişinin yaşadığı elem, keder ve üzüntü sonucu manevi olarak uğradığı yıkım ve yıpranmayı tatmin amacıyla talep edilen tazminattır.
İdarenin hizmet kusuruna ilişkin olarak kısaca şu örnekleri verebiliriz:
- Kamu görevlisinin, tamamen kendi iradesi ile kişilere karşı siyasal, kişisel veya başka nedenlerle kin, garaz, husumet ve benzeri duyguların etkisi altında zarar vermesi,
- İdarenin sorumluluğundaki yolda çalışma yapılırken, gerekli güvenlik önlemlerinin alınmaması nedeniyle uğranılan zarar,
- İdarenin sağlık hizmetini kusurlu işletmesi nedeniyle uğranılan zarar,
- Askerlik yapmaya elverişli olmayan kişinin askere alınması sonucu, söz konusu kişinin yaşamına son vermesi nedeni ile uğranılan zarar,
- Belediyenin bariyer sistemindeki gerekli bakım ve düzenlemeyi yapmaması nedeniyle uğranılan zarar…
