Çek ve senet soyut borç ikrarını içerdiği için taraflar arasındaki esas ilişkiye bakılmaz, sadece imzanın borçluya ait olmadığı ve kanunda sayılan diğer sınırlı haller itiraz konusu yapılabilir. İmza çek ve senedin geçerlilik şartı olup, imzanın borçlunun elinin ürünü olması gerekmektedir. Çek ve senetteki imza kendisine ait olmayan borçlu ödeme emrinin tebliğinden itibaren beş gün içinde imzaya itiraz edebilir. Bu itirazın açıkça belirtilmesi gerekmektedir. İmzaya itiraz, İcra Hukuk Mahkemesine yapılabilecektir. Bu dava da çek veya senet üzerindeki borçluya atfen atılmış imzanın itiraz eden borçluya ait olup olmadığı tespit edilecektir.
Yazı İçeriği
1. Kambiyo Vasfına Haiz Çek ve Senet (Bono) Nedir?
2. Kambiyo Senetlerine Özgü İcra Takibi – Örnek 10
3. Kambiyo Takiplerinde Senet veya Çekteki İmzaya Nasıl İtiraz Edilir?
4. Kambiyo Takiplerinde Senet veya Çekteki İmzaya İtiraz Takibi Durdurur Mu?
5. İtiraz Süresi Geçtikten Sonra Çek ve Senetteki İmzaya İtiraz Edilir Mi?
6. Çek ve Senetteki İmzaya Kimler İtiraz Edebilir?
7. Senet veya Çekteki İmzaya İtirazın Yargılama Usulü ve İspat
8. Senet veya Çekteki İmzaya İtirazda İcra İnkâr Tazminatı ve Para Cezası
9. Senet veya Çekteki İmzaya İtirazda Görevli ve Yetkili Mahkeme
Borçlu ilamsız icra takibine karşı icra dairesine vereceği bir dilekçe ile itiraz edebilecekken, çek veya senedi alacağa itiraz için dava açmak zorundadır. imza kendisine ait olmayan borçlu dava açarak senetteki imzanın kendisine ait olmadığını ve takibin durdurulmasını sağlayabilir.
1. Kambiyo Vasfına Haiz Çek ve Senet (Bono) Nedir?
Kambiyo senetleri Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 670 vd. düzenlenmiştir. Kambiyo senetleri sınırlı sayıda olup bunlar poliçe, bono ve çekten oluşmaktadır. Bono ya da emre muharrer senet, TTK’nın 776 ila 779 maddelerinde düzenlenmiş olup üzerinde yazılı belli bir tutarda paranın, senet lehtarına ya da onun emrine kayıtsız şartsız ödeneceğine dair taahhüdü içeren soyut borç ikrarıdır. Çek ise düzenleyenin muhatap bankaya, lehtar ya da yetkili hamile kendi hesabına çekin üzerinde yazan bedeli ödeme emri verdiği, aynı zamanda yetkili hamile de bu bedeli muhataptan tahsil etme yetkisi veren kanunen emre yazılı bir kambiyo senedidir. Her iki kambiyo senedinde de imza olması zorunludur.
Çek ve senet hakkında detaylı bilgi almak için “Senette Bulunması Gereken Unsurlar” ve “Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar” başlıklı yazılarımızı inceleyebilirsiniz.
2. Kambiyo Senetlerine Özgü İcra Takibi – Örnek 10
İcra ve İflas Kanunu (İİK) m. 167 vd. yer alan Kambiyo Senetleri (Çek, Poliçe ve Emre Muharrer Senet) Hakkındaki Hususi Takip Usulleri başlıklı bölümde kambiyo senedi olan çek, bono (emre yazılı senet) ve poliçe için özel bir ilamsız takip yolu öngörülmüştür. Buna göre alacağı çek, senet veya poliçeye bağlanmış olan kişi bu özel takip yolu ile alacağına daha hızlı kavuşabilecektir.
Elinde senet veya çek olan alacaklı İİK m.58’e göre bir takip talebi hazırlar. Hazırlanan takip talebinde ilamsız icra takibinden farklı olarak kambiyo senedinin cinsi, tarihi ve numarası belirtilir. Ayrıca kambiyo senedi aslının icra dairesine verilmesi de gerekmektedir. Takip talebinin icra dairesine sunulması üzerine icra dairesi takibe konu çek veya senedin kambiyo vasfına sahip olup olmadığını, senedi elinde bulunduran kişinin yetkili hamil olup olmadığı ve senedin vadesinin gelip gelmediğini inceler. Eğer takip talebi usulüne uygunsa ve diğer şartlar sağlanmışsa Örnek 10 Kambiyo Senetlerine Özgü İcra Emri ve senedin sureti borçluya tebliğ edilir.
3. Kambiyo Takiplerinde Senet veya Çekteki İmzaya Nasıl İtiraz Edilir?
İİK m. 168/4 uyarınca kambiyo senetlerine özgü takipte takip dayanağı senet, bono, çek veya poliçedeki imza kendisine ait olmayan borçlu bir dava dilekçesi ile İcra Hukuk Mahkemesi’nde dava açarak imzaya itiraz edebilir. Görüleceği üzere kambiyo senetleri özgü takipte, ilamsız icra takiplerine yapılan itirazdan farklı olarak borçlunun doğrudan icra dairesine giderek itiraz etmesi mümkün değildir. Borçlu imzaya itiraz etmek istiyorsa bunu açıkça ve ayrı bir dilekçe ile İcra Hukuk Mahkemesi’nde dava açarak yapmak zorundadır. Aksi halde imzaya itiraz etmemiş sayılacaktır. İcra Hukuk Mahkemesi’ne açılacak imzaya itiraz davasının kambiyo senetlerine özgü ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 (beş) gün içinde açılması gerekmektedir. Aksi halde imza itirazı reddedilecektir.
4. Kambiyo Takiplerinde Senet veya Çekteki İmzaya İtiraz Takibi Durdurur Mu?
İİK m. 170 uyarınca imzaya itiraz satıştan başka icra takip işlemlerini durdurmaz. Ancak İcra Mahkemesi duruşmadan önce yapacağı incelemede, borçlunun itiraz dilekçesi kapsamından veya eklediği belgelerden edindiği kanaate göre itirazı ciddi görmesi halinde alacaklıya tebliğe gerek görmeden itirazla ilgili kararına kadar icra takibinin geçici olarak durdurulmasına evrak üzerinde karar verebilir.
5. İtiraz Süresi Geçtikten Sonra Çek ve Senetteki İmzaya İtiraz Edilir Mi?
Kambiyo takiplerinde takip dayanağı senet veya çekteki imzaya itiraz için öngörülen sürenin 5 (beş) gün olması hak kayıplarına sebep olabilmektedir. Ancak senetteki imza kendisine ait olmayan borçlu genel mahkemelerde her zaman dava açarak senetteki imzanın kendisine ait olmadığını ispatlayabilir. Açılacak bu dava ise İİK. m. 72’de düzenlenen menfi tespit davasıdır. Bu davada borçlu çek ve senetteki imzanın kendisine ait olmadığı iddiası ile alacaklıya borcunun olmadığının tespitini isteyecektir.
Menfi tespit davası hakkında daha detaylı bilgi almak için Menfi Tespit Davası başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
Borçlunun genel mahkemelerde genel hükümlere göre menfi tespit davası açması halinde HMK m. 209’da yer alan “senetteki yazı veya imza inkâr edildiğinde, bu konuda bir karar verilinceye kadar, o senet herhangi bir işleme esas alınamaz.” hükmünün uygulanıp takibin kendiliğinden durup durmayacağı ise tartışmalıdır. Zira İİK m.170’nin mi yoksa Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m.209’un mu uygulanması gerektiği konusunda bir düzenleme yoktur. Yargıtay da önceki tarihli kararlarında genel mahkemelerde sahtelik davası açılması halinde HMK m. 209 uyarınca takibin duracağına karar verirken güncel kararlarında takibin HMK m. 209 uyarınca durmayacağına karar vermektedir. Bu halde itiraz süresini kaçıran ve genel mahkemelerde menfi tespit davası açan borçlunun takibi durdurmak için İİK m. 72/3 düzenlenen %115 oranında teminat yatırması gerekecektir.
Yargıtay 12. HD. E. 2016/31754, K. 2018/3908, T. 30.4.2018
“Borçlunun sahtelik nedenine dayalı olarak açtığı menfi tespit davası, İİK’nun 72. maddesi kapsamında bir dava olup, anılan maddedeki usule göre mahkemeden alınacak ihtiyati tedbir kararı ile icra takibi durdurulabilir. Sahtelik nedeniyle açılan menfi tespit davası gibi, cumhuriyet savcılığına aynı nedenle yapılan şikâyet ve ceza mahkemesinde açılan dava da kendiliğinden icra takibini durdurmaz ve bekletici mesele yapılamaz. Ancak cumhuriyet savcılığı veya ceza mahkemesince tedbir kararı verilirse icra takibi durdurulabilir.
Yukarıda açıklanan ilke ve kurallar ışığında, takibin kesinleşmesi öncesi veya sonrasında takibe konu senedin sahteliğinin iddia edilmesi, HMK’nın 209. maddesi uyarınca takibin durdurulması sonucunu doğurmaz. Anılan hüküm, genel mahkemelerde açılan davalarla ilgili olarak senedin hiçbir işleme esas alınamayacağını, başka bir anlatımla delil olarak kullanılamayacağını öngörmekte olup, icra takibine etkisi yoktur.”
6. Çek ve Senetteki İmzaya Kimler İtiraz Edebilir?
Kambiyo senetlerine özgü takibe konu senet veya çekteki imzaya imzanın kendisine ait olmadığı iddia eden borçlu itiraz edebilir. Borçlu senedi düzenleyen olabileceği gibi kefil, aval veya ciranta da olabilir. Bu kişilerin takipte borçlu olarak gösterilmesi durumunda itiraz hakkı vardır. Ayrıca borçlunun vefat etmesi halinde mirasçıları da imzaya itiraz edebilir.
7. Senet veya Çekteki İmzaya İtirazın Yargılama Usulü ve İspat
Borçlu tarafından İcra Hukuk Mahkemesi’nde çek ve senetteki imzaya itiraz edilmesi halinde mahkemece imzanın borçluya ait olup olmadığı tespit edilecektir. Bu tespit, grafoloji alanında uzman bir bilirkişi veya adli tıp kurumu tarafından yapılacak inceleme ile yapılır. Mahkemece imzanın borçluya ait olup olmadığının tespitinde kullanılmak üzere borçlunun imza örneği ve yakın tarihlerde resmi kurum ve bankalara verdiği imza örnekleri celp edilir. İmzanın borçluya ait olup olmadığı itirazın geçici kaldırılmasının düzenlendiği İİK m.68/4’e göre yapılır. İmzanın borçluya ait olmasını ispat külfeti alacaklı üzerinde olduğunda yapılacak yargılama masrafını alacaklı ödemek zorundadır.
İcra mahkemesi, 68/a maddesinin dördüncü fıkrasına göre yapacağı inceleme sonunda, inkâr edilen imzanın borçluya ait olmadığına kanaat getirirse itirazın kabulüne karar verir. İtirazın kabulü kararı ile takip durur. Alacaklının genel hükümlere göre dava açma hakkına sahiptir. İnkâr edilen imzanın borçluya ait olduğu anlaşılırsa itiraz reddedilir. Borçlunun genel hükümlere göre menfi tespit veya istirdat davası açması mümkündür.
8. Senet veya Çekteki İmzaya İtirazda İcra İnkâr Tazminatı ve Para Cezası
İİK m. 170/3 uyarınca; inkâr edilen imzanın borçluya ait olduğu anlaşılırsa ve itiraz ile birlikte takip durdurulmuşsa, borçlu sözü edilen senede dayanan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere inkâr tazminatına ve takip konusu alacağın yüzde onu oranında para cezasına mahkûm edilir ve itiraz reddedilir. Borçlu menfi tespit veya istirdat davası açarsa, hükmolunan tazminatın ve para cezasının tahsili dava sonuna kadar ertelenir. Açılan menfi tespit veya istirdat davasının borçlu lehine sonuçlanması hâlinde daha önce hükmedilmiş olan tazminat ve para cezası kalkar.
İİK m. 170/4 uyarınca ise icra mahkemesi, itirazın kabulüne karar vermesi hâlinde, senedi takibe koymada kötü niyeti veya ağır kusuru bulunduğu takdirde alacaklıyı senede dayanan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere tazminata ve alacağın yüzde onu oranında para cezasına mahkûm eder. Alacaklı genel mahkemede dava açarsa, para cezasının tahsili dava sonuna kadar tehir olunur ve bu davayı kazanırsa hakkında verilmiş olan para cezası kalkar.
9. Senet veya Çekteki İmzaya İtirazda Görevli ve Yetkili Mahkeme
Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 (beş) gün içerisinde yapılacak imza itirazında görevli mahkeme İcra Hukuk Mahkemesi, yetkili mahkeme ise takibin yapıldığı icra dairesinin bağlı bulun İcra Hukuk Mahkemesidir.
5 günlük itiraz süresi geçtikten sonra genel mahkemelerde açılacak davalarda ise görevli mahkeme takibe konu alacağın kaynağı ve niteliğine göre belirlenecektir. Yetkili mahkeme ise genel hükümlere göre yetkili mahkeme ile icra takibinin yapıldığı yer mahkemesi olabilecektir.
