Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Çözüm Yolları

Vergi borçlusu ile alacaklısı arasında oluşan vergi uyuşmazlıkları, yargıya başvurmadan yalnızca idari çözüm yolları kullanılarak daha hızlı ve maliyet etkin bir şekilde çözüme kavuşturulabilmektedir. Bu yöntemler, mükelleflerin belirli süreler içerisinde vergi idaresine başvurarak anlaşmazlıklarını çözmelerine olanak tanır. Ayrıca, bazı durumlarda idarenin kendiliğinden müdahalesiyle, bazı durumlarda ise mükellef ile vergi idaresi arasında yapılan görüşmeler sonucunda varılan uzlaşma yoluyla çözüme ulaşılabilir.

İdari çözüm yollarının etkin kullanımı, hem mükellef haklarını korur hem de vergi idaresinin kaynaklarını daha verimli kullanmasını sağlar. Bu yazıda, vergi uyuşmazlıklarının idari çözüm yolları ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

.

Türk Vergi Hukuku’nda vergi uyuşmazlıklarının idari çözüm yolları olarak; Hataların düzeltilmesi uzlaşma, pişmanlık ve ıslah, cezalarda indirim, izaha davet ile kamu denetçiliği kurumları uygulanmaktadır.  

1. Hataların Düzeltilmesi

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 116. maddesinde düzenlenen vergi hatası, vergiye ilişkin hesaplamalarda veya vergilendirmede hatalar yapılması ve bu sebeple mükelleften haksız olarak fazla veya eksik vergi istenmesi veya alınmasıdır. 

Hata düzeltme yolu, her türlü işlem yanlışlığına değil, yalnızca Kanunda “vergi hataları” olarak nitelendirilen işlem sakatlıklarına özgü bir yoldur. Vergi hataları konusuna göre; “hesap hataları” ve “vergilendirme hataları” olarak iki grupta incelenir. Bu hata halleri dışında “yorum uyuşmazlıkları” olarak adlandırılan ve tartışmaya açık olan hukuki uyuşmazlıklar ise hata düzeltme müessesesine konu olamayacaktır. 

Hesap Hataları
Hesap hataları, vergi miktarını etkileyen maddi hatalar ve hesap yanlışlıkları olarak genellenebilir.  Vergi Usul Kanunu’nun “Hesap Hataları” başlıklı 117. maddesinde;

• Matrah hataları, 
• Vergi miktarında hatalar,
• Verginin mükerrer olması

durumları hesap hatası olarak düzenlenmiştir.                                                       

Vergilendirme Hataları
Vergilendirme hataları, genel itibariyle vergilendirme işleminin niteliği ve özü ile ilgili hatalardır. Bu tür vergi hataları, idari işlemin sebep unsurundaki sakatlıklara ilişkin hatalardır.  Vergi Usul Kanunu’nun 118. maddesinde vergilendirme hataları;

• Yükümlünün şahsında hata, 
• Yükümlülükte hata,
• Konuda hata,
• Vergilendirme veya muafiyet döneminde hata,

olarak listelenmiştir.

Hataların Ortaya Çıkarılması ve Düzeltme Yolları
Vergi hataları, idare tarafından kendiliğinden ya da mükellefin başvurusu üzerine ortaya çıkarılabilmektedir.  Tereddüde yer bırakmaksızın açık ve mutlak vergi hatalarının, bizzat idarece düzeltilmesi haline ‘’resen düzeltme’’ denilmektedir. 

Diğer taraftan, mükelleflerin vergi işlemlerindeki hataların düzeltilmesini, zamanaşımı süresi içinde vergi idaresinden talep edebilmeleri mümkündür. Vergi idaresi mükellefin düzeltme talebine otuz gün içerisinde cevap vermezse istek, zımnen reddedilmiş sayılır. 

Reddedilen ya da zımnen reddedilmiş sayılan düzeltme isteğine karşı, kalan süreye göre vergi mahkemesine veya şikâyet yoluyla Hazine ve Maliye Bakanlığına başvurulabilir. Düzeltme isteğinin kabul edilmesi halinde ise, fazla istenen vergi terkin olunur veya vergi tahsil edilmiş ise mükellefe iade olunur. 

Vergi hataları ve düzeltme yollarına dair daha detaylı bilgi için “Vergi Hataları ve Düzeltme Yolları” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

2. Uzlaşma

Uzlaşma, olağanüstü tarhiyat usulleri ile tarh edilmiş olan vergiler ile bunlara ilişkin olarak kesilmiş vergi ziyaı cezaları hakkında vergi idaresi ile mükellefin görüşmesidir. Uzlaşma yolu, bu görüşme akabinde verginin ve/veya cezanın miktarının düşürülmesi imkânını sağlamaktadır.

Uzlaşma yoluna başvurabilmesinin ilk koşulu, olağanüstü tarhiyat usullerinden herhangi biri ile tarh edilmiş bir verginin olmasıdır. Başka bir deyişle, mükellefin beyanı üzerine tarh edilen vergilerde uzlaşmaya başvurulması mümkün değildir. Yine, vergi ziyaının Vergi Usul Kanunu’nun 359. maddesinde düzenlenen kaçakçılık suçuna giren bir eylem sonucunda ortaya çıkması halinde de uzlaşma yoluna başvurulamaz.

Uzlaşma Başvurusunun Şekli ve Süresi
Vergi ve/veya ceza ihbarnamesinin, mükellef ya da cezaya muhatap olan tarafından tebliğ edildiği tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde Vergi İdaresi Uzlaşma Komisyonu’na uzlaşma başvurusu yapılabilir. Vergi İdaresi Uzlaşma Komisyonu’nun bulunmadığı yerlerde başvuru Defterdarlık Uzlaşma Komisyonu’na yapılabilir. Mükellef ya da cezaya muhatap olan tarafından süresi içerisinde uzlaşma dilekçesi verilmiş ise, mükellef ya da ceza muhatabı ile uzlaşma komisyonu belirlenen yer ve tarihte uzlaşma görüşmeleri gerçekleştirilir.

Uzlaşma Sağlanmasının Sonuçları
Görüşmeler sonucunda uzlaşma sağlanırsa, uzlaşma komisyonlarınca bir uzlaşma tutanağı düzenlenir. Düzenlenen uzlaşma tutanağı kesindir. Vergi dairelerinin, ilgili uzlaşma tutanaklarının gereğini derhal yerine getirmeleri gerekmektedir.

Mükellef ya da cezaya muhatap olan taraf, uzlaşılan ve tutanakla tespit edilen hususlarda dava açamaz veya herhangi bir mercie şikâyette bulunamaz. Uzlaşma tutanağı, vergi ve/veya cezaların kanuni ödeme zamanlarından önce ilgiliye tebliğ edilmiş ise uzlaşılan bedel kanuni ödeme zamanlarında ödenir. Tutanak kanuni ödeme zamanları geçtikten sonra tebliğ edilmiş ise ödeme tebliğden itibaren 1 ay içerisinde ödenir.

Uzlaşma Sağlanamamasının Sonuçları

• Mükellef ya da adına ceza kesilen muhatap, uzlaşma görüşmelerine katılmasına rağmen vergi ve/veya ceza miktarları hususunda komisyonlar ile anlaşmaya varılamazsa,
• Mükellef uzlaşma görüşmesine mazeretsiz olarak katılmazsa,
• Mükellef uzlaşma görüşmelerine katılmasına rağmen uzlaşma tutanaklarını imzalamadan kaçınırsa,

uzlaşma sağlanamamış sayılır. 

Bu durumlarda, uzlaşamamaya dair tutanağın, mükellef veya adına ceza kesilen muhataba tebliğinden itibaren hesap edilecek kanuni süreler içinde dava açılabilir.

Vergi uyuşmazlıklarında uzlaşma müessesinin detayları hakkında bilgi edinmek için “Vergi Uyuşmazlıklarında Uzlaşma Yolu” adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

3. Pişmanlık Ve Islah

Pişmanlık ve ıslah müessesesi, vergi kaybına ve dolayısı ile vergi ziyaı cezasının oluşmasına neden olan hukuka aykırı fiiller ile ilgili olarak gündeme gelmektedir. Mükellefler ile bu suça iştirak etmiş diğer kimseler haber verme dilekçesi adı verilen bir dilekçe ile durumu ilgili makamlara bildirerek pişmanlık ve ıslah kurumundan yararlanabilirler.

Pişmanlık ve ıslah kurumu beyana dayalı tarhiyat usulünce tarh edilen vergiler için geçerlidir.

Vergi kaçakçılığı suçları için uygulanabilen pişmanlık ve ıslah yolunun, emlak vergisinde uygulanması mümkün değildir.

Vergi uyuşmazlıklarında pişmanlık ve ıslah hususuna dair detaylı açıklamalar için “Vergi Uyuşmazlıklarında Pişmanlık ve Islah” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz

4. Cezalarda İndirim

Vergi yükümlüsünün vergi mahkemelerinde dava açma süresi içerisinde ve fakat dava açmaksızın, vergi idaresine başvurarak;

• Olağanüstü tarhiyat usullerince tarh edilmiş olan vergi veya vergi farkı ile indirimden sonra arta kalan vergi cezalarını vergi idaresine vadesinde ödemesi ya da,
• 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun’da belirlenen türden bir teminat göstermek suretiyle vadenin bitmesinden itibaren üç ay içinde ödeneceğini bildirmesi halinde,

vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarında belirli oranlarda indirim yapılmaktadır.

Ancak belirtmek gerekir ki, yukarıdaki koşullar yerine getirilerek ödeme taahhüdünde bulunulan vergi ve vergi cezaları yasal süreleri içinde ödenmezse cezalarda indirim hükümlerinden yararlanılamaz. Aynı şekilde işbu vergi ve vergi cezalarının dava konusu yapılması halinde de cezalarda indirim hükümlerinden yararlanılamayacaktır. 

Vergi ziyaı suçu ve cezasına dair daha detaylı bilgi edinmek için “Vergi Ziyaı Suçu ve Cezası” adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

5. İzaha Davet

Mükellefin vergi zıyaı oluşturabilecek davranışlarının varlığına dair yetkili mercilerce yapılmış ön tespitler bulunması halinde, mükellef işbu ön tespitler hakkında izaha davet edilebilmektedir. Mükellefin davet yazısının kendisine tebliğinden itibaren otuz gün içinde izahta bulunması gerekmektedir. Yapılan izah sonucunda mükellefin vergi ziyaına neden olmadığı anlaşılırsa, ön tespitlerle ilgili olarak hakkında vergi incelemesi yapılmaz veya takdir komisyonuna sevk edilmez. 

İzaha davete dair daha detaylı bilgi edinmek için “Vergi Uyuşmazlıklarında İzaha Davet“ makalemizi inceleyebilirsiniz.

Mükellefin izahına binaen vergi ziyaına neden olduğu tespit edilirse hakkında vergi incelemesi başlatılabileceği gibi takdir komisyonuna sevk işlemi de yapılabilir.

Keza mükellefin yapmış olduğu izahın yeterli görülmemesi veya mükellef tarafından sunulan herhangi bir beyanname bulunamaması halinde de vergi incelemesi ya da takdir komisyonuna sevk işlemleri gündeme gelir.

Mükellef, izaha davet değerlendirme sonuçlarının kendisine tebliğinden itibaren otuz gün içinde;

• Hiç verilmeyen beyannameyi verir,
• Beyanlardaki eksiklik veya yanlışlıkları giderir
• Ödeme süresi geçmiş olan vergi borçlarını ödemenin  geciktiği her ay için belirlenen izah zammı ile birlikte öder ise,

ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında vergi ziyaı cezası, kendisinden tahsil edilir. 

6. Kamu Denetçiliği (Ombudsman)

Vergi uyuşmazlıklarının idari çözüm yolları ile yargı organları nezdinde çözümlenmesi yöntemlerine ilave olarak yeni bir uyuşmazlık çözümü olarak kabul edilen ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nda düzenlenmiş olan kamu denetçiliği kurumu halk arasında “ombudsman” olarak da bilinmektedir.

Haklarında haksız, kanuna ve hukuka aykırı işlem tesis edildiğini düşünen mükellefler, yargı organlarına başvurmak yerine, Kamu Denetçiliği Kurumu’na başvurarak ilgili haksızlığın giderilmesini talep edebileceklerdir. Bu başvuru gerçek kişiler tarafından yapılabileceği gibi tüzel kişiler tarafından da yapılabilecektir. 

Dava açma süresi içinde Kurum’a başvuru yapılması halinde, işlemeye başlamış olan dava açma süresi durur. Zorunlu idari başvuru yolları öngörülen durumlar açısında, Kurum’a başvurulmadan önce bu yolların tüketilmesi zorunludur. Aksi halde, Kurum’a yapılan başvuru, zorunlu idari başvuru için ön şart olarak öngörülen idareye re’sen gönderilir. Kurum’a başvuru yapılmasından itibaren en geç altı ay içinde kurum tarafından inceleme ve araştırma süreci sonuçlandırılır. Belirtmek gerekir ki, Kurum tarafından verilen kararlar mahkeme kararlarında olduğu gibi kesinlik ve bağlayıcılık taşımamaktadır. 

7. Sıkça Sorulan Sorular

Bu yazı yalnızca bilgilendirme amaçlı yayımlanmış olup, tüm hakları Kulaçoğlu Hukuk Bürosu’na aittir. Vergi Hukuku mevzuatı ve özellikle de İdari Yargılama Usul Kanunu, diğer hukuk alanlarına nazaran daha ayrıntılı sayılabilecek kurallar içermekte olup, hak kaybına uğranılmaması açısından, herhangi bir işlem yapılmadan önce “Vergi Hukuku” alanında hizmet veren avukatlardan hukuki destek alınmasını tavsiye ederiz.