Yabancı Eş ile Yapılan Evliliklerde Boşanma

Günümüzde, yabancı ülkelere ulaşımın ve iletişimin kolay hale gelmesiyle beraber, yabancı uyruklu eş ile yapılan evliliklerin sayısı günden güne artış göstermektedir.  Evliliklerin artması ile doğru orantılı olarak boşanma sayısı da kaçınılmaz olarak yükselmektedir. Türk vatandaşıyla evlenen yabancı uyruklu kişi, zorunlu olmamakla beraber, eğer dilerse ve mevzuatta aranan birtakım şartlar sağlanabiliyorsa, Türk vatandaşlığına geçme hakkına sahiptir. Fakat bu durum yabancı uyruklu eş ile boşanma kararı alınması halinde, davanın hangi mahkemede görüleceği, uyuşmazlığa hangi hukukun uygulanacağı gibi konularda karmaşaya sebep olabilmektedir. Örneğin, yabancı eş ile yurtdışında yürütülen boşanma davası neticesinde yabancı mahkemede verilecek boşanma kararı, Türkiye’de direkt olarak geçerli olmamaktadır. Yabancı mahkemede alınmış olan boşanma kararlarının Türkiye’de geçerli olabilmesi için başvurulabilecek çeşitli yöntemler vardır. Keza, Türk vatandaşı eşinden boşanan yabancı uyruklu kişinin vatandaşlığının, Türkiye’de oturum izninin yahut çalışma izninin boşanma kararından sonraki akıbeti de yazımızın devamında ayrıntılarıyla izah edilmektedir.

Yazı İçeriği
1. Yabancı Uyruklu Kişi ile Boşanma Süreci
2. Boşanma Davasında Hangi Ülkenin Hukuku Uygulanır?
3. Evlilik ile Kazanılmış Vatandaşlık, Oturum İzni, Çalışma İzninin İptali
4. Türkiye’de Bulunmayan Yabancı Uyruklu Eş ile Boşanma Süreci
5. Dava Ne Kadar Sürede Sonuçlanır?
6. Yetkili ve Görevli Mahkeme

Yabancı uyruklu kişi, kendi ülkesinin vatandaşı olmaya devam ederek Türk vatandaşı ile evliliğini sürdürebilir. Keza, yabancı uyruklu eş ile sürdürülen boşanma davaları, iki Türk vatandaşının boşanma davası sürecine kıyasla çok büyük farklılıklar arz etmemektedir. Ancak Türk vatandaşı ile evli olması sayesinde vatandaşlık kazanan kişilerin boşanma sonrasında da Türk vatandaşlıklarının devam edip etmeyeceği gibi konularda birtakım çelişkili söylentiler vardır. Yazımızın devamında, yabancı eş ile yapılan evliliklerin boşanma ile sona ermesi halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı, ilgili mevzuat düzenlemeleri uyarınca ele alınacaktır.

1. Yabancı Uyruklu Eş ile Boşanma Süreci

Öncelikle, yabancı uyruklu eş ile boşanma davasının Türkiye’de görülmesi Türk vatandaşı için daha avantajlı bir durumdur. Çünkü tanıma, tenfiz gibi prosedürlere ihtiyaç duyulmadan, Türk mahkemelerinden alınacak bir karar ile eşler boşanabilecektir.  Taraflardan birinin yabancı uyruklu olması ile, tarafların ikisinin de Türk vatandaşı olması konusunda herhangi bir ayrım bulunmamaktadır. Yabancı uyruklu eşin kendisi yahut vekili Türkiye’de ise boşanma davası tıpkı iki Türk vatandaşının boşanma davası gibi ilerlemekte ve sonuçlanmaktadır.

Yabancı uyruklu eş ile boşanma süreci, her davada farklılık göstermektedir. Açılabilecek 2 tür boşanma davası vardır. Bunlar; anlaşmalı boşanma davası ve çekişmeli boşanma davasıdır.

Anlaşmalı boşanma davası, lafzından da anlaşılabileceği üzere, her iki tarafın da boşanma konusunda hemfikir olarak açtıkları bir dava türüdür. Bu davalarda, taraflar, boşanmaya ilişkin ortak kararlarına ilaveten, müşterek çocuğun velayeti, nafaka, mal paylaşımı, tazminat gibi konulardaki anlaşma şartlarını da içerebilecek protokol düzenleyerek mahkemeye sunarlar. Anlaşmalı boşanma protokolü örneğine buradan ulaşabilirsiniz. Anlaşmalı olarak boşanmak isteyen çiftlerin her ikisinin de Türk vatandaşı olup olmamasının bu dava açısından bir önemi yoktur.

Diğer dava türü olan çekişmeli boşanma davasında ise taraflardan birinin boşanmayı istememesi, yahut boşanmanın maddi ve manevi unsurlarında tarafların anlaşamamaları durumu söz konusudur. Çekişmeli boşanma davalarında, boşanma isteğini mahkemeye sunan taraf, evlilik birliğinin temelinden sarsılması olarak da bilinen genel boşanma nedenine dayanabilir. Diğer taraftan, somut delillere dayandırılmak kaydıyla, mevzuatta düzenlenen özel boşanma nedenleri gerekçe gösterilerek boşanma davası açılması da mümkündür.

2. Boşanma Davasında Hangi Ülkenin Hukuku Uygulanır?

Hakim, boşanma davası kapsamında dava dosyasında yabancılık unsuru gözlemlediğinde 5718 sayılı Milletlerarası Özel ve Usul Hukuku Kanunu (MÖHUK) hükümleri kapsamında uygulanacak hukuku belirleyecektir.

Uygulanacak hukuk konusunda karşımıza Milletlerarası Özel ve Usul Hukuku Kanunu’nun 14. maddesi çıkmakta olup, burada kademeli bir sistem öngörülmüştür. Buna göre, boşanma ve ayrılık sebepleri ve hükümleri konusunda:

• Öncelikle eşlerin müşterek millî hukuku uygulanır.
• Taraflar ayrı vatandaşlıkta ise, müşterek mutad mesken hukuku uygulanacaktır.
• Müşterek mutat mesken hukuku da bulunmuyorsa, Türk hukuku uygulanacaktır. 

Belirtilen kademeli uygulama kuralları, boşanma ve ayrılık sebepleri ve hükümlerine uygulanmasının yanı sıra, boşanmış eşler arasındaki nafaka talepleri ve ayrılık ile evlenmenin butlanına da uygulanacaktır.

Aynı zamanda, boşanmada velâyet ve velâyete ilişkin sorunlar da, bu kurallara göre çözümlenir. Boşanmada ileri sürülen ve talep edilen geçici tedbir taleplerinde ise, Türk hukuku uygulanacaktır. Görüldüğü üzere, yabancılık unsuru içeren boşanmalarda uygulanacak hukuk, öncelikle eşlerin müşterek milli hukukuna tabidir. Yabancı uyruklu eşle evlenen Türk vatandaşlarında, çoğunlukla müşterek milli hukuk bulunmamaktadır. Milletlerarası Özel ve Usul Hukuku Kanunu’ndaki düzenlemeden anlaşıldığı üzere, eşlerin müşterek milli hukuku yok ise, müşterek mutat mesken hukuku, bu da yok ise son olarak Türk hukuku uygulanacaktır. Hukukumuzdaki düzenlemeler gereği hakim, yabancılık unsuru içeren bir uyuşmazlıkla karşılaştığında, uygulanacak hukuku re’sen belirleyecektir. Bununla birlikte, gerek dava dilekçesinde gerek sonraki aşamalarda tarafların ve taraf avukatlarının yol gösterici olması, davanın daha kısa sürede sonuçlanmasını sağlayacaktır. 

3. Evlilik ile Kazanılmış Vatandaşlık, Oturum İzni, Çalışma İzninin İptali

Yabancıların evlilik yolu ile Türk vatandaşlığı kazanmaları için birtakım şartlar mevcuttur. Bu şartlar 5901 sayılı Vatandaşlık Kanunu 16. maddesinde;

“Bir Türk vatandaşı ile evlenme doğrudan Türk vatandaşlığını kazandırmaz. Ancak bir Türk vatandaşı ile en az üç yıldan beri evli olan ve evliliği devam eden yabancılar Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunabilir. Başvuru sahiplerinde;

• a) Aile birliği içinde yaşama,
• b) Evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmama,
• c) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama, şartları aranır.”

şeklinde ifade edilerek hüküm altına alınmıştır. Yabancıların yukarıda sayılan şartları sağlamaları halinde ikamet ettikleri ilin valiliğine giderek vatandaşlık başvurusunda bulunabilirler. Bu şartları sağlayamayanlar ise evlilik ile vatandaşlık kazanamazlar.

Türk vatandaşı ile evlenmiş yabancı uyruklu kişi henüz vatandaşlık almadı ise boşanma sonucunda evlilik ile vatandaşlık alma imkanı sona erer. Bu durumun herhangi bir mercie bildirilmesine gerek olmamakla beraber, bildirimde bulunulması her daim lehe bir durumdur.

Bunun dışında evlenme ile vatandaşlık almış yabancı eş boşanma sonucunda vatandaşlığını kaybetmez. Fakat davanın mahiyetine göre yabancı eş oturma yahut çalışma iznini kaybedebilir.

4. Türkiye’de Bulunmayan Yabancı Uyruklu Eş ile Boşanma Süreci

Uygulamada belki de en çok karşılaşılan problemlerden birisi, yabancı eşin yurtdışına gitmesi yahut Türkiye’de olsa dahi adresinin bilinmemesidir. Adresi meçhul olan yabancı eşin öncelikle belirli kurumlardan adresi soruşturulur. Herhangi bir adres bulunur ise bu adreslere tebligat çıkartılır. Eğer kurumlardan da adres konusunda herhangi bir dönüş alınamıyor ise 7201 sayılı Tebligat Kanunu madde 28’de yer alan “İlanen Tebligat” usulü ile tebligat yapılır. İlanen tebligat usulünde ön inceleme duruşması, duruşma zaptı, karar ve kesinleşmeye ilişkin tebligatlar gazeteye ilan verilmesi yolu ile yapılır. Nitekim bu şekilde boşanma davasının sonuçlanması da mümkündür. Fakat ilanen tebliğ hakkında bilinmesi gereken diğer bir konu da normal tebligata oranla daha masraflı olduğudur.

5. Dava Ne Kadar Sürede Sonuçlanır?

Tıpkı tarafların Türk vatandaşı olduğu boşanma davalarında olduğu gibi, bir eşin yabancı olduğu boşanma davalarında da, anlaşmalı boşanma davaları daha kısa sürede sonuçlanacaktır.

Çekişmeli boşanma davaları, anlaşmalı boşanmaya oranla daha uzun sürebildiği gibi, yargılamadaki yabancılık unsuru sebebiyle ortaya çıkabilecek problemler, dava sürecini daha da uzatabilir. Bunun yanı sıra, eğer ilanen tebliğe başvurmak zorunda kalınırsa, her tebliğin ardından ortalama 1-2 ay beklenmesi gerekeceğinden, boşanma davasının sonuçlanması daha da uzayabilecektir.

6. Yetkili ve Görevli Mahkeme

Yabancı uyruklu bir eşle olan evliliği sona erdirmek için açacağımız davada Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi Milletlerarası Özel ve Usul Hukuku Kanunu’nda düzenlenmiştir. Konunun düzenlendiği Milletlerarası Özel ve Usul Hukuku Kanunu’nun 40. maddesi şu şekildedir:

“Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tayin eder.”

Maddede atıf yapıldığı üzere iç hukukumuzda boşanma davasındaki yetkili mahkeme ise, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 168. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesi yetkilidir. Ancak yabancı uyruklu eşle evlenmelerde sık sık karşılaşıldığı üzere, eşler çoğunlukla yurt dışında yaşamaktadırlar. Böyle bir durumda TMK madde 168’e bakılarak yetkili mahkeme belirlenememektedir. Konuya ilişkin, MÖHUK m.41’deki düzenlemeye göre, Türk vatandaşlarının kişi hâllerine ilişkin davalar, yabancı ülke mahkemelerinde açılmaz veya açılamaz ise yetkili mahkeme şu şekilde belirlenir:

• Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkeme.
• Bulunmaması durumunda, ilgilinin sâkin olduğu yer mahkemesi.
• Türkiye’de sâkin değilse, Türkiye’deki son yerleşim yeri mahkemesi.
• O da mevcut değilse Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinde açılır.

Görüldüğü üzere Türkiye’de yetkili bir mahkeme bulunmadığı ve yabancı ülkede dava açılmadığı takdirde Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinde dava açılabilir. Zira çoğu zaman yabancı eşle evliliklerde yurtdışında yaşandığından, eşlerden birinin Türkiye’de sakin olduğu yer veya son yerleşim yeri mahkemesi bulunmamaktadır.